ความหมายของการคิด
การคิด คือ กระบวนการทำงานของสมอง ที่เกิดขึ้นภายใน ซึ่งขึ้นอยู่กับความสามารถของ
สมองแต่ละซีกของมนุษย์ และเป็นความสามารถเฉพาะบุคคล (กระทรวงศึกษาธิการ,2548:9 )
ทักษะการคิด หมายถึง ความสามารถย่อย ๆ ในการคิดในลักษณะต่าง ๆ ซึ่งเป็นองค์ประกอบ
ของกระบวนการคิดที่ซับซ้อน (ศิริกาญจน์ โกสุมภ์ และดารณี คำวัจนัง,2545:11 )
แนวคิดเกี่ยวกับการพัฒนาการคิด
แนวคิดกระบวนการทางปัญญาของประเวศ วะสี
1. การสังเกต 2. การบันทึก 3. ฝึกการนำเสนอ 4. ฝึกการฟัง 5. ฝึกปุจฉา-วิสัชนา
6. ฝึกตั้งสมมติฐาน และตั้งคำถาม 7. ฝึกการค้นหาคำตอบ 8. การวิจัย 9. การเชื่อมโยงบูรณาการ
10. การฝึกเขียนเชิงวิชาการ (ศิริกาญจน์ โกสุมภ์ และดารณี คำวัจนัง,2545:17-18 )
แนวการพัฒนาการคิดตามแนวคิดของบลูม และคณะ(กระทรวงศึกษาธิการ,2548:15-16 ) ได้จำแนกการพัฒนาพฤติกรรมด้านความรู้ความคิดของคนเป็น 6 ขั้นตอน ดังนี้
1. ความรู้ ความจำ 2. ความเข้าใจ 3. การนำไปใช้ 4. การวิเคราะห์ 5. การสังเคราะห์ 6. การประเมินค่า
แนวทางการส่งเสริมความสามารถในการคิด (กระทรวงศึกษาธิการ,2548:17-18 )
1 การส่งเสริมตั้งแต่อยู่ในครรภ์ 2 การจัดสภาพแวดล้อมให้เหมาะสม 3 การใช้ชุดฝึกการคิด
4 การจัดสอนเป็นรายวิชา 5 การจัดทำหลักสูตรระยะสั้น 6 การบูรณาการการคิดเข้าในรายวิชา 7 การใช้รูปแบบการเรียนการสอน 8 การใช้เทคนิคต่าง ๆ ที่ส่งเสริม และพัฒนาการคิด
กระบวนการคิด (กระทรวงศึกษาธิการ,2548:32 )
เป็นขั้นตอนการคิด ซึ่งถ้าดำเนินการตามขั้นตอนของกระบวนการคิดนั้นๆแล้ว จะช่วยให้บุคคลประสบการณ์ความสำเร็จตามจุดมุ่งหมายของการคิดนั้นๆ ได้ซึ่งคิดขั้นสูงต่างๆที่สำคัญและเป็นประโยชน์ต่อชีวิตประจำวัน
การคิดแบบหมวก 6 ใบ (Six thinking hats) ( สถาบันพัฒนาผู้บริหารการศึกษา,2548:53 )
1. หมวกสีขาว หมายถึง ความคิดเกี่ยวกับตัวเลขและข้อเท็จจริงต่าง ๆ
2. หมวกสีแดง หมายถึง การคิดเกี่ยวกับการแสดงออกของอารมณ์ ความรู้สึก รสนิยม ความพอใจ ความประทับใจ
3. หมวกสีดำ หมายถึง การคิดเกี่ยวกับด้านลบ โดยมีเหตุผลประกอบ
4. หมวกสีเหลือง หมายถึง การคิดเชิงบวก การคิดมองโลกในแง่ดี
5. หมวกสีเขียว หมายถึง การคิดริเริ่มสร้างสรรค์ ความคิดสิ่งใหม่ ๆ
6. หมวกสีน้ำเงิน หมายถึง การคิดที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมและการบริหารกระบวนการคิด
การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นหลัก (Problem-based learning) ( สถาบันพัฒนาผู้บริหารการศึกษา,2548:57 )
1. ระบุปัญหา 2. ระดมสมอง ฝึกการคิด และการทำงานเป็นกลุ่ม 3. เลือกแนวทางการแก้ปัญหา 4. ทดลอง 5. ประเมินผลการปฏิบัติงาน
ขั้นตอนการจัดการเรียนรู้แบบ 4 MAT (อ้างใน วัชรา เล่าเรียนดี,2547:87)
1. สร้างคุณค่า และประสบการณ์ของสิ่งที่เรียน 2. วิเคราะห์ประสบการณ์ 3. ปรับประสบการณ์เป็นความคิดรวบยอด
4. พัฒนาความคิดรวบยอด 5. ลงมือปฏิบัติจากกรอบความคิดที่กำหนด 6. สร้างชิ้นงาน เพื่อสะท้อนความเป็นตนเอง
7. วิเคราะห์คุณค่า และประยุกต์ใช้ 8. แลกเปลี่ยนประสบการณ์การเรียนรู้กับผู้อื่น
ผังมโนทัศน์ (Mind mapping) ขั้นตอนการสร้างผังมโนทัศน์ ดังนี้
1. เขียนหรือวาดภาพมโนทัศน์หลัก ควรใช้กระดาษไม่มีเส้น และวางกระดาษในแนวนอน
2. เขียนหรือวาดภาพมโนทัศน์รองที่สัมพันธ์กับมโนทัศน์หลัก
3. เขียนหรือวาดภาพมโนทัศน์ย่อยที่สัมพันธ์กับมโนทัศน์รองแตกออกไปเรื่อย ๆ
การให้คำถามเพื่อพัฒนากระบวนการคิดระดับสูง (อ้างใน สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี,2548:54)
1. คำถามระดับต่ำ (Lower-level questions) เป็นคำถามด้านความรู้ ความจำ ความเข้าใจ และการนำไปใช้ที่ไม่ซับซ้อน
2. คำถามระดับสูง(Higher-level questions) เป็นคำถามด้านการวิเคราะห์ สังเคราะห์ และการประมาณค่า
ลักษณะของคำถาม (อ้างใน สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี,2548:55)
1. คำถามปลายปิด 2. คำถามปลายเปิด 3. คำถามที่มุ่งเน้นการให้ความสนใจ 4. คำถามที่ต้องการมาตรวัด
5. คำถามให้เปรียบเทียบ 6. คำถามให้แสดงออก หรือกระทำ 7. คำถามเพื่อให้แก้ปัญหา 8. คำถามปฏิบัติการ
